GOSPODAROWANIE WODĄ W ROLNICTWIE – ROLA MELIORACJI
(PRAWIDŁOWE ZARZĄDZANIE URZĄDZENIAMI WODNYMI TYPU: ROWY MELIORACYJNE, ZASTAWKI, DRENAŻE)

Gospodarowanie wodą w rolnictwie ma na celu utrzymanie korzystnego dla uprawianych roślin uwilgotnienia gleby. Realizowane może być poprzez:

• odprowadzanie wody z gleby drenami i rowami w okresie jej nadmiaru;
• spowalnianie odpływu, gdy poziom wody w glebie i jej wilgotność nie przekraczają wielkości dopuszczalnych maksymalnych;
• agrotechniczne zwiększenie retencji glebowej;
• retencjonowanie odpływającej wody z drenów i rowów w zbiornikach, stawach, oczkach wodnych, aby użyć jej do nawodnień w okresie suszy;
• nawadnianie gleb w okresie suszy za pomocą systemów nawodnień grawitacyjnych
  i ciśnieniowych.

Odprowadzenie nadmiaru wody

Nadmiar wody z gleby powodujący straty w produkcji roślinnej może być odprowadzany za pomocą sieci drenów i rowów melioracyjnych wykonanych na odpowiedniej głębokości
i rozmieszczonych przestrzennie w zależności od konfiguracji terenu i zasięgu występowania nadmiaru wody w glebie.

Schemat odprowadzenia wody drenami i rowem do rzeki: a) drenaż systematyczny, b) drenaż niesystematyczny

Spowalnianie odpływu wody z sieci melioracyjnej

Spowalnianie odpływu wody z sieci melioracyjnej może być realizowane za pomocą zastawek instalowanych w studzienkach drenarskich i na rowach. Mogą to być zastawki klasyczne, według typowych lub indywidualnych projektów, jak również o dowolnej konstrukcji (np. w postaci worków napełnionych piaskiem lub zastawki z PCV wypełniane wodą). Spowalnianie odpływu powinno być stosowane, gdy poziom wody w glebie nie jest płytszy niż norma odwodnienia. Norma odwodnienia oznacza minimalną odległość krzywej depresji od powierzchni terenu w środku pomiędzy drenami lub rowami. Norma ta – zależnie od gatunku gleby – wynosi 30÷50 cm na łąkach, 50÷70 cm na pastwiskach, 50÷80 cm na polach ornych i 80÷130 cm w sadach.

Zastawka w rowie z worków wypełnionych piaskiem

Próg przenośny z PCV napełniany płynącą wodą do instalowania w rowie lub cieku [fot. K. Krężałek]

Schemat urządzeń do regulacji odpływu w studzience drenarskiej [Mioduszewski 2016]

Agrotechniczne metody zwiększenie retencji glebowej

Zwiększenie zawartości próchnicy w glebie
Próchnica jest warunkiem poprawy struktury i retencyjności wodnej gleb. Jej zawartość w glebach użytkowanych rolniczo w Polsce jest mała, bo wynosi ok. 1,5%. Zwiększyć ją można dostarczając do gleby materiały organiczne poprzez:

• nawożenie gleb obornikiem;
• uprawę i przyorywanie poplonów;
• stosowanie nawozów organicznych (torfu, słomy, liści z buraków, trocin);
• uprawę motylkowych wieloletnich, traw oraz mieszanek traw i motylkowych;
• stosowanie bezorkowej uprawy roślin.

Wapnowanie gleb
Wapnowanie gleby ma znaczenie strukturotwórcze. Na skutek procesów chemicznych zachodzących w glebie po dostarczeniu wapnia powstają agregaty glebowe, dzięki czemu infiltracyjność i pojemność wodna gleb średnich i ciężkich zwiększa się.  

Spulchnianie warstwy podornej gleby
Spulchnienie gleby poniżej warstwy ornej można wykonać za pomocą głębokiej orki, orki z pogłębiaczem, głęboszowania. Na skutek tych zabiegów zniszczeniu ulega podeszwa płużna, zwiększa się porowatość i pojemność wodna głębszych warstw gleby. System korzeniowy może wtedy penetrować głębsze warstwy gleby i jest dzięki temu bardziej rozwinięty. Pobiera wodę z większej przestrzeni, dzięki czemu rośliny mają większe szanse przetrwania okresów suszy. 

Ograniczenie spływów po powierzchni gleby i jej erozji
Spływy wody po zagęszczonej i niepokrytej roślinnością powierzchni gleby są większe niż po spulchnionej i porośniętej. Są one szczególnie duże na terenach o dużych spadkach. Spulchnianie gleby powoduje jej większą wodochłonność, jednak gleba spulchniana jest bardzie podatna na erozję wodną niż zagęszczona. Dotyczy to szczególnie terenów o dużych spadkach.

Aby zmniejszyć spływy i erozyjność gleb na terenach urzeźbionych wskazane jest:

• orka wzdłuż warstwic na terenach o spadkach powyżej 6%;
• możliwie ciągłe utrzymywanie gleb pod roślinnością (poplony) na gruntach ornych;
• łąkowo-pastwiskowe użytkowanie gleb;
• tarasowanie zboczy;
• budowa grobelek i rowków wzdłuż warstwic ograniczających spływy wody.

Wykorzystana literatura

• Kuś J. 2016. Wpływ glebowej materii organicznej na gospodarkę wodną gleby. W: Innowacyjne metody gospodarowania wodą w rolnictwie. Red. Dembek W., Kuś J., Wiatkowski M. Żurek G. CDR, Brwinów.
• Mioduszewski W. 2016. Innowacyjne metody tworzenia małej retencji. W: Innowacyjne metody gospodarowania wodą w rolnictwie. Red. Dembek W., Kuś J., Wiatkowski M., Żurek G. CDR, Brwinów.
• Świętochowski B. 1997. Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL, Warszawa.

Opracował:
dr hab. inż. Józef Lipiński- Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy - http://www.itp.edu.pl/